Informatiepanelen in het landschap geven aan waar in de oorlog vliegtuigen zijn neergestort. Deze zogeheten Lost Wings staan al in Drenthe, Overijssel en in het Duitse grensgebied. Veendam heeft er nu ook drie. ,,Kippenvel.’’
Het moet bijzonder spannend zijn geweest. Hoog in de lucht vliegen bijna dagelijks tientallen geallieerde bommenwerpers over onderweg naar Duitsland. Geregeld kijkt Albert van der Laan uit Veendam ze na. Grote zwermen zijn het soms waarvan het gezoem op de grond duidelijk te horen is. In de nacht van 14 op 15 juli 1941 staat hij ook weer op uitkijk. Dit keer ziet en hoort hij ook iets anders.
De bommenwerpers worden aangevallen door Duitse jachtvliegers. Een van de grote vliegtuigen wordt geraakt en stort brandend naar beneden. Van der Laan kijkt gespannen naar de lucht en ziet het toestel neerkomen. Een oorverdovende knal volgt, een enorme explosie met veel vuur en rook en in de grond een grote krater.
Daar moet het zijn gebeurd
Bijna 83 jaar later loopt zijn kleinzoon Rink Oosting (61) uit Veendam over een sintelweg door het veld. Het is koud en het regent. Er staat een straffe wind. De winterjas kan aan. De amateurhistoricus is in gedachten verzonken en veert plots op.
,,Daar’’, wijst Oosting. ,,Daar moet het zijn gebeurd.’’ Hij wijst naar een bomenbosje pal bij een vervallen keuterboerderijtje aan de Korte Akkers, een buurtschap op de grens van Veendam en Meeden. ,,Daarachter is het vliegtuig neergekomen en te pletter geslagen. Brandend als een fakkel is het neergekomen vertelde mijn opa. Dat beeld is altijd in mijn hoofd blijven zitten.’’
Het veen bij Veendam verbergt meer sporen van verbeten en bijna vergeten luchtgevechten uit de oorlog. De amateurhistoricus weet er veel van. De afgelopen jaren verdiepte Oosting zich grondig in de luchtgevechten boven Groningen en Drenthe. Zeker 300 vliegtuigen zijn er in de Tweede Wereldoorlog neergestort.
Hij vertelt dat er in en bij de gemeente Veendam drie Britse vliegtuigen zijn neergehaald. De bemanningen kwamen om het leven en liggen begraven in Veendam en Scheemda. ,,Wie weet dat nog? Wie kent nog die verhalen? Wie waren die jongens die hun leven gaven?’’
Geschiedenis is meer dan een foto
Dankzij zijn inspanningen krijgen ze op de plek waar ze zijn omgekomen een gezicht. Ter nagedachtenis aan de bemanningsleden zijn er maandag, met financiële steun van de gemeente Veendam, drie informatiepanelen geplaatst op de crashlocaties.
Oosting: ,,Geschiedenis is meer dan een foto of een verhaal in een boek of op een website. Op locatie maak je beter tastbaar wat zich waar moet hebben afgespeeld. Je voelt de wind in je haren, je ervaart het landschap en ziet met eigen ogen de crashplek. Kippenvel.’’
Het zijn de eerste drie zogeheten Lost Wings informatiepanelen in de provincie Groningen. Dat is een initiatief van de Stichting Luchtoorlog Onderzoek Drenthe (SLO). In 2015 werden in Zwartemeer de eerste drie panelen geplaatst. Inmiddels staan er 40 op crashlocaties in Drenthe, Overijssel en in Duitsland.
Veendam mag dan de eerste gemeente in Groningen zijn, maar zeker niet de laatste. Uit de omgeving van Delfzijl is ook een verzoek binnengekomen om panelen te plaatsen. ,,We denken dit jaar de 45 borden aan te kunnen tikken’’, vertelt Rob Wethly (60) uit Schoonebeek. Hij is een van de oprichters van de SLO.
SLO vertelt verhaal neutraal en op basis van feiten
,,Het idee voor Lost Wings ontstond tijdens de voorbereidingen voor een tentoonstelling over het dorp Zwartemeer zeventig jaar na de oorlog. Op plaatsen waar geallieerde en Duitse vliegtuigen zijn neergekomen hebben we informatieborden neergezet. We werken daarbij nauw samen met mensen ter plekke.’ Ook in Duitsland. We vertellen het verhaal van een crash neutraal en op basis van feiten. We maken geen onderscheid. Dat doen we op de plek waar ze gecrasht zijn.’’
Oosting: ,,Mijn opa Van der Laan was ooggetuige. Hij vertelde zijn belevenissen van die dag aan mijn moeder. Zij gaf het door aan haar kinderen.’’
,,Rink luisterde aandachtig en was altijd geïnteresseerd’’, zegt Trijn Oosting-van der Laan (94). ,,Het zette hem op het spoor. Rink zocht altijd al graag dingen uit.’’
Oosting: ,,Het verhaal van de crashes is altijd in mijn hoofd blijven zitten. Het stoorde met dat ik nooit de exacte plaatsen wist en dat er ook nergens in het land iets aangegeven stond. Maar hoe doe je dat?’’ Via, via kwam hij in contact met de SLO.
Het is monnikenwerk
Het is monnikenwerk, vertelt Wethly. ,,We zijn een kleine stichting die bestaat uit vijf vrijwilligers onder wie mijn zoon Yannic. Het is een uit de klauwen gelopen hobby waar we veel tijd in steken. Het is een puzzel die met veel moeite stukje bij beetje gelegd wordt.’’
Wethly: ,,Je doet aan feitenonderzoek, bronnenonderzoek, stamboomonderzoek, spreekt waar het kan met nabestaanden en getuigen en met mensen zoals Oosting. Hij staat aan de wieg van het initiatief in Veendam.’’
De amateurhistoricus schudt het hoofd. ,,Het gaat niet om mij. Ik wil die omgekomen jongens een gezicht geven. Deze bijna vergeten helden verdienen een blijvende herinnering, liefst op de plek waar hun vliegtuig is neergekomen. Dat hebben we samen voor elkaar gekregen.’’
Zakdoekjes van parachutestof
Trijn Oosting-van der Laan: ,,De dag na de inslag kwamen veel mensen uit de omgeving naar de vliegtuigkrater om een kijkje te nemen en om souvenirs te bemachtigen. Ook mijn broer ging met een aantal vrienden. Later die dag kwam hij thuis met parachutestof waar mijn moeder zakdoekjes van maakte en een stuk vliegtuigglas. Van het glas zaagde mijn vader een ster en daarin plaatste hij een oorlogsdubbeltje, een geschenk voor mijn moeder.’’ De kleinoden zijn er niet meer vertelt Rink Oosting. Ook in de grond is bijna niks meer te vinden. Veel wrakken zijn direct na de crash op bevel van de Duitsers opgeruimd. Wat er nog aan aluminium n de grond zat is direct na de oorlog door handelaren weggehaald.
Herdenkingsceremonie
Maandag 22 april zijn de drie informatiepanelen in de gemeente Veendam onthuld. Er staat een bord aan de Korte Akkers, de Industrieweg en Kibbelgaarn. Aan de Korte Akkers was een plechtigheid met onder andere nabestaande Mary Ann Dove uit Zuid-Afrika van piloot Edward Douglas Vivian. Yannic Wethly kwam haar op het spoor.
Op de panelen staat informatie (in het Nederlands, Engels en Duits) over wat er is gebeurd, over de bemanning en het vliegtuig. Via een QR-code is een bijbehorende webpagina te vinden met meer informatie. Aansluitend was er op de Algemene begraafplaats in Veendam een herdenkingsceremonie bij de Britse graven. Niet alle Engelse bemanningsleden hebben er hun laatste rustplaats. Piloot Joseph Berry is begraven op de protestante begraafplaats in Scheemda.
Dat juist in Groningen en Drenthe relatief veel vliegtuigen liggen komt doordat Oude Pekela, Schoonebeek en Klazienaveen voor geallieerde vliegers herkenningspunten vormden, zogeheten initial points waar ze zich verzamelden voor hun vluchten naar Duitsland. De Duitsers wisten dat en gingen boven dit gebied fel in de aanval.
